अर्जुनाच्या उधळलेल्या बुद्धीला लगाम घालण्यासाठी कृष्ण त्याला तीन महत्त्वाच्या गोष्टींची जाणीव करून देतो. त्यांतील पहिली आहे,

धैर्यः- माणसामध्ये जर धैर्य असेल तर तो आपल्या क्षमतेपेक्षाही मोठी कामं कधी कधी करून जातो. आणि धैर्य नसेल तर क्षमता असूनही माणूस एखादं सोपं कामही करू शकत नाही. त्यामुळे धैर्य ही व्यक्ति विकासामधील अत्यंत महत्त्वाची गोष्ट आहे. ही असेल तर सर्व काही आहे. हीच नसेल तर सारं काही असूनही उपयोग नाही. धैर्याची गरज भासते ती कोणतंही काम शिकण्यासाठी. कोणत्याही आव्हानाला सामोरे जाण्यासाठी. कोणत्याही बदलासाठी तयार राहण्यासाठी. धैर्याच्या बळावरच आपण आगेकूच करू शकतो. प्रगती करू शकतो. याच्या आधारानेच आपण कोणत्याही अनपेक्षित परिस्थितीचा सामना करू शकतो. त्यासाठी सक्षम होऊ शकतो. धैर्यशील व्यक्ति नेहमी संतुलित राहते. ती सुखात सुरक्षित जागेत अतिआत्मविश्वासी होत नाही. दुःखात संकटात तिचा आत्मविश्वास कमी होत नाही. ज्याच्यात हे धैर्य आहे तिच व्यक्ति आपल्या कामास शेवटास नेऊ शकते. शिवाजी महाराजांकडे अखंड धैर्य होते म्हणूनच त्यांनी स्वराज्याची उभारणी केली.
मोक्षः- मोक्ष म्हणजे मुक्ति. आपण जर या जन्मात आपली नियत कामे पूर्ण केली नाही तर ती करण्यासाठी किंवा आपल्या चूकीच्या कामांची शिक्षा भोगण्यासाठी आपल्याला वारंवार जन्म घ्यावा लागतो. जन्ममरणाच्या या फेऱ्यातून मुक्ति मिळणे म्हणजे मोक्ष. पण ही झाली धार्मिक संकल्पना. आपल्याला या संकल्पनेचा विचार करायचा नाही. आपल्याला जो काही मोक्ष किंवा मुक्ति मिळायची आहे ती याच जन्मात मिळवायची आहे. आपल्या हातातील काम पूर्ण करणे म्हणजे मोक्ष. तिच आपली मुक्ति आहे. जोवर ते काम आपण योग्य पद्धतीने पूर्ण करत नाही तोवर ते करत राहणे आणि ते झाल्यावरच विश्रांती घेणे म्हणजे मोक्ष. कारण तसं केलं नाही तर आपला वेळ वाया जातो, उत्साह कमी होत जातो, कामाच्या गुणवत्तेवर त्याचा परिणाम होतो, आपली प्रतिष्ठाही कलंकीत होते. त्यामुळे हे आवश्यक आहे की आपण जे काही कार्य हाती घेऊ ते करूनच थांबू. ते काम अशा उत्तम पद्धतीने करू की ते पुन्हा करण्याची गरज भासू नये. हाच आपला मोक्ष आहे. आपली खरी मुक्ति आहे.
सत्य आणि असत्यः- सत्य आणि असत्य यांचा प्रभाव त्याचे परिणाम आपल्याला माहिती आहेत. कृष्णाच्या नजरेत या जगात असत्याची सत्ता चालत नाही आणि सत्याचा प्रभाव कधीही कमी होत नाही. पण हेही सत्य आहे की आपण सगळीकडेच असत्य बघू शकतो. पण त्याची सत्ता मात्र चालत नाही. आपल्या रोजच्या जगण्यात आपण सारेच अनेकदा कळत नकळत लहान मोठ्या असत्याचा वापर करतच असतो. गुन्हेगारांसाठी तर तो त्यांच्या जगण्याचा मुख्य आधार असतो. पण या असत्याला कसलीही प्रतिष्ठा नसते. त्यामुळे जो खोटं बोलतो तो ते खोटं खरं ठरवण्यासाठी अधिकाधीक खोटं बोलत राहतो. सत्याला मात्र असं लपावं लागत नाही. त्याला त्यासाठी कोणत्याही खोट्याचा आधार घ्यावा लागत नाही. त्यामुळेच सत्यवान सत्चरित्र माणसं एकटे असले, गरीब असले, सत्ताहीन, शक्तिहीन असले तरीही अत्यंत बलशाली असतात. कारण त्यांच्यापाशी सत्याची शक्ति असते. जी नाकारणे, तोडणे कोणालाही जमू शकत नाही. याच सत्याच्या बळावर शिवाजी महाराज, महाराणा प्रताप, महात्मा गांधी, नेल्सन मंडेला, मार्टीन ल्युथर किंग यांनी सर्वस्वी प्रतिकूल परिस्थितींमध्येही आपला संघर्ष सुरू ठेवला आणि शेवटी ते विजयी झाले. खोटं कधीही असा संघर्ष करू शकत नाही. त्याचा तात्कालिक जय झाला तरी ते कधीनाकधी उघडे पडतेच. आता या खऱ्या खोट्याच्या बाबतीत एक व्यावहारीक अडचणही आहे. आपली इच्छा नसतांनाही अनेकदा आपल्याला खोटं बोलावं लागतं वागावं लागतं. कित्येकदा खरं बोलणं वागणं टाळावं लागतं. त्याचं काय करायचं हा प्रश्न आहे.
कृष्णाची निती असं सांगते की जे खोटं आपल्या स्वार्थासाठी, फायद्यासाठी, इतरांचं नुकसान करण्यासाठी बोलण्यात येतं त्यापासून दूरच राहायला हवं. ज्या खोट्यामुळे अधर्मी अन्यायी लोकांचा फायदा होईल अशा सत्याचाही आधार घेऊ नये. खोटं असो वा खरं असो, त्यामुळे कोणाचं नुकसान व्हायला नको, झाला तर फायद्याच होईल असं बघावं. त्यांतच त्यांची प्रतिष्ठा आहे. आपल्या रोजच्या जगण्यात याचाच विचार करून वागायला पाहिजे. खोट्याचा अजिबात वापर न करणंही धोकादायक असतं आणि सत्याचा कायम वापर करणंही धोकादायकच असतं. अति करणं कधीही टाळावं. परकीय शत्रूने आपल्या देशाची गोपनिय माहिती मागितली तर तुम्ही सत्यवादी होऊन ती माहिती सांगणे हा देशद्रोह होईल. तिथे खोटे बोलणेच धर्म असतो, देशभक्ति असते. एक साधा व्यावहारीक नियम असा आहे की आपल्या स्वार्थासाठी फायद्यासाठी खोटं बोलू नये किंवा खरंही बोलू नये. तसेच ज्यामुळे सर्वांचं हीत होईल असं खोटं किंवा सत्य बोलण्यापासून कधीही मागे हटू नये.
प्रतिक
(व्यक्तिमत्व विकासाची गीता)

असे दिसते की आपण हरवले आहेत